E NE U CMENDSH - një poemë jo fort poetike

1
E në u çmendsh bëje si askush tjetër, poet!
Çmëndu një herë e mirë e përgjithmonë…
pa bujë…
në heshtje…
në vetmi
i pashpresë të mbetesh,
i pashërueshëm…
me gisht të të tregojnë..
”Ja ai… i çmënduri,
që s’mundëm ta kurojmë…”

2
Bëhu i çmënduri i përjetshëm i botës së përkohëshme
ku mençuria turmat parrezikshmërisht josh
me monotoninë e paçmendurisë së vet…
Çmendu poet!

3
Të çmendesh do të thotë të përkujdesesh për turmën
në mënyrën tënde…
për këtë turmë të neveritshme
si fjala Moral mbi akull shkruar me shkumës…
për këtë turmë të neveritshme
si folja “gënjej” në vetë të tretë shumës….

4
I sheh ata atje? Janë poetët e paçmëndur
Normalët.
Gërmadhat ambulante të normalitetit.
Poetët lepe-peqe.
Kolektivmoralët...
Tellallët e dashurive aseksuale gjithnjë të realizueshme,
zvarranikë që kur qihen shkruajnë “bëra dashuri”
e akoma më keq “fjeta me dikë”…
karit i thonë “penis”
dhe të ëmblës piçkë "vrime" “vaginë”…
Me lirinë e tyre që nuk zbret dot nën thithin e gjirit.
pretendojnë të zhbirojnë njeriun në thellësitë e tij,
por kanë frikë nga trupi,
mishi dhe lëkura,
nga djersa e epshit dhe
ekstaza e seksit,
frikë nga trupi i tyre
i grave të tyre
i motrave të tyre
i bijave të tyre…
Ata vetë kanë lindur nga sqetulla
dhe gruaja ndër vargje të tyre nuk shfaqet përveçse si
Shëmbëlltyrë e Virtytit
Bijë e palodhur e Moralit
Ikonë e kalkutave shqiptare.
Aseksuale
Pa gjenitale…

5
Poetët e tirazheve
poetët dinjitarë
poetët e çmimeve…
poetët e jurive…
poetët e konkurseve
të vjetshëm
të parvjetshëm
të sivjetshëm
të përjetshëm
poetët e popullit punonjës…
poetët edukativë
poetët edukues
poetët misionarë
poetët e turmës
poetët militantë
poetët e stendës
poetët e antologjive
poetët e reklamuar
poetët e përkthyer
në një
dy
tri
katër
pesë
dhjetë
njëzet gjuhë
gjuhë lope
gjuhë viçi
gjuhë gjarpëri
esperanto gomerësh me turshi golloborde shartuar…
Këta janë ata pra…
të njohurit
të mirënjohurit
të famshmit
elitarët
makbethët
dje LIDHJA E (SH)KRIMTARËVE
sot KLIKA që gjumin ia prish
fantazma akuzuese e Frederik Rreshpjes.

6
Po këta?
Ah..këta janë modernët!
Modernët post modernë shqiptarë!
Janë shumë dhe shtohen çdo ditë si lepujt
Ata hiqen si të çmendur…
Intelektualë me pantallona të kuqe
xhinse të grisura
shall në fyt në mes të gushtit
flokë të shqetësuar pothuajsemajakovskë
pinë nga pak alkool e me raste marijuanë
dehen dhe rrahin të dashurat lesbike për t’u dukur më trendy…
domosdo Bukovskë…
dhe sidomos…
sidomos …
veshin çorapet një ndryshe e një ndryshe…
Këta janë ata pra…
Çorapendryshmit
poetët e poetekave
poetët e për7shëm
poetët e paevitueshëm…
epidemikë…
pandemikë
si gripi i derrave…
Aleph-ët,
Mehr Licht-ët
Guinsberg-ët nga Ballshi
dhe Blake-ët nga Kuçova
Platt-ët nga Erseka
dhe Atwood-ët nga Bradasheshi
plagjiatët dhe imituesit
nga Soros botuar…
majmunë prej llamarine
bananesh të argjendëta pagëzuar
masturbojnë njëri tjetrin me Beat Generation
dhe shurrën e mburrjes hedhin gjer në re
teksa fshihen me peshqirin e stërpërdorur të Ervinit...
të ish Ervinit mbase……

7
Po ata të tjerët i sheh?
Ata janë kritikët letrarë.
Me syze pa numër
xham zero…
një diplomë uzbeke në xhep dhe ja:
”Sot do flasim për poezinë brilante të Çel Çulit
39 herë fitues çmimesh
44 herë antar jurie
Fleksibiliteti kordial i vokacioneve poetike të pashpallura në terminalet e katër vargjeve të para te poetit tonë të shquar deklamon densitetin asocijativ të kushtëzuar nga metaforat subakute përgjatë një implementimi transversal të fonemave intrasigjente te cilat bashkë me trashendencën e nënkuptuar te vargut neojambik sensibilizojnë për një risi të re te niveleve botërore poetike.”

8
Gjeta mes vargjeve të tyre filozofët e mëncur që shiten rëndom trotuareve…
piktorët brilantë që me dritëhijet ditënetët motmotesh na i sfidojnë…
imazhe marramendëse dalish…kube shtatzëna me qiej mikelanxhelosh
melodi muzikantësh të pavdekshëm që prej kohësh edhe shurdhët i dëgjojnë…
Gjeta karmën dhe nirvanën mes vargjeve të tyre,
taon dhe laon,
budizmin dhe jainizmin,
shramanën dhe brahmanën,
nitçen dhe zarathustrën,
ekzistencialistët dhe nihilistët,
platonët dhe mormonët,
egalitarianët dhe epikurianët,
futuristët dhe ekspresionistët,
bashkë me ta dhe sofistët…
gjeta Borgesin, Kafkën, Tagorën,
diku edhe Kierkegaardin e dëshpëruar,
Shen Agustinin
kutinë dhe Pandorën
e ndonjëherë edhe një Dostojevsk të menduar…
gjeta piktorët në rradhë të vënë
me kryeveprat në duar
kokëulur,
memecë,
ndonjë edhe pa vesh
nga gijotinë e vargjeve të tyre…

9
por Bota dy herë për të njëjtën gjë nuk habitet,
dhe uji që shkon nuk lag dy herë të njëjtin breg…
gjeta gjithshka të njohur mes vargjeve të tyre,
gjithshka të njohur...të vjetëruar...
gjithshka veç atyre vete…
te panjohurve aq shume te njohur
te vetequajturve poete…

10
Mos u verbo nga madheshtia e tyre kurverisht e shitblere
dhe në epshe eunukësh muzën tënde mos e kurvëro….
i pafat të ndjehesh nëse të krahasojnë me dikë tjetër,
sikur edhe me më të madhin e të mëdhenjve nëse ky ekziston…

11
Në mundsh bëju pra ti Hera e Parë!
Hera e Parë…
Unikja…
E papërsëritshmja…
E paimitueshmja…
E pakopjueshmja…
E pavdekshmja…
dhe
habitmë
tronditmë
në mundç me vargun tënd vritmë
siç kurrë s’më ke vrarë
e për një çast mes vargjeve më bëj të shijoj
vetminë tënde madhështore...
atë...
vetminë e Herës së Parë…

12
Në u cmendsh cmëndu një herë e mirë…poet…
pa bujë…
në heshtje…
në vetmi
i pashpresë të mbetesh,
i pashërueshëm…
e me gisht të të tregojnë..
”Ja ai… i çmënduri,
që s’mundëm ta kurojmë…”

(2010)
©artangjyzelhasani

Botë e vockël (variant poetik i tregimit )

E dashur Klarë,
këtë mëngjes nuk do merrem me letërsi
dhe atë tregimin që ty nuk të pëlqeu aq shumë
nuk do e përfundoj sot.
Do të bëj interesantin e vonuar,
ndaj do filozofoj.
Filozofi në mungesë të tjetrit…

U lodha duke rigjetur gjërat e humbura…
Më lodhin stinët që bëjnë sikur ikin
teksa në shekuj piçka jote vazhdon t’i ngjajë asaj të Maries
dhe Mariet janë po ashtu njësoj;
ndryshojnë vetëm nga numri i brekëve të varura në tel dhe
nga diçka tjetër që e shkruajta dhe e fshiva përseri.

Nuk jam i dëshpëruar.
Deshperimi eshte luks i kushtueshëm që kërkon edhe audiencë.
Trishtimi më duket më komod për një njeri të cilit 0 ne boshtin numerik
gjithnjë i duket si një vrimë të cilën po të dojë edhe mund të mos e qijë…

Më trishton aq shumë përpikmëria e kësaj bote, Klarë,
kjo tirani e padukshme që mat kotësinë tonë,
por akoma më shumë trishtohem në momentet kur vetja më duket
si njeriu i duhur
në vendin dhe kohën e duhur.

Koha e duhur: gjithnje.
Vendi i duhur: pranë teje.
Njeriu i duhur: unë.
Njeriu tjetër i duhur: ti.

Ne nuk kemi fëmijë, Klarë.
e ti e dëshiron me ngulm një,
por a e ke pyetur ndonjëherë veten se si do i përgjigjeshe atij
kur të të pyeste
“O ma’ kush e vrau Detin e Vdekur?”

Nuk kemi fëmijë,
por pallohemi çdo javë më shumë se sa mesatarja e parashikuar
nga Raporti i Organizatës Botërore të Shëndetësisë
për Seksin në Vendet në Zhvillim.
Çdo mbrëmje, i kryqëzuar në kryqe të padukshëm,
falem në Mekën tënde leshatore
mes kofshëve të tua dinjitoze…
kollona antike të një Partenoni të mërzitshëm.

Unë s'kam asgjë tjetër të dashur veç teje
që të meritonte t'i thoja lamtumirë, Klarë,
por druaj se nuk do arrish të kuptosh që
lamtumira është thjeshtë një fjalë …
një renditje mekanike gërmash
e lumturia po ashtu…
(Nuk e ke vënë re që ato dy fjalë përbëhen nga të njëjtat gërma...
e prandaj të dyja nuk na arrijnë kurrë…”).
Njerëzit nuk dinë të jenë të lumtur
e as të thonë lamtumirë,
e mua një botë pa lamtumirë më trishton më shumë
se një botë pa lumturi.

Zemrës tënde do i thoja lamtumirë shumë kollaj,
por zemra nuk është aspak më e fisme se zorra e trashë,
jo vetëm te kasapi, por edhe në zgjimet tona rutinore, e dashur:
Jo rastësisht çështjet e zemrës gjykohen më me kthjelltësi kur jemi duke dhjerë…
Të dhjerët është një lamtumirë dhe lumturi e përkohëshme sidoqoftë,
por njerëzit e kanë bërë zakon të mos dhjesin kurrë bashkarisht.

E ti je kaq e lumtur dhe e sigurtë pranë meje.
Më çmënd siguria jote.
Më sëmur.
Më torturon dhe më tall po aq sa edhe iluzioni i ndrrimit të orës.
Ke shekuj që je e sigurtë për mua dhe unë
po aq shekuj që i pafuqishëm mallkoj sigurinë tënde.

Besomë…
Të betohem për ereksionet e mia (qofshin edhe ato të mëngjezit)!

Ti nuk e di se sa herë që të penetroj ty Klarë,
sa herë që gjinjtë e tu mes djersësh dehëse humbasin krenarinë nën thithjen time,
gjithnjë një Marie diku tjetër rënkon në ekstazë
dhe
përsëri e përsëri e përsëri
unë dëgjoj akustikën shurdhuese të Saharasë brenda shpirtit,
të të gjitha saharave të kësaj bote të marra sëbashku.

Nuk kam shpëtim prej teje, Klara
për sa kohë që miliona marie lakuriqe lahen dhe tinëzisht fërkojnë
kaçuben e piçkës buzë lumit ku dehet,
qan,
kërcen,
vidhet e përvidhet
shpirti im cigan
(cigan ti?
ciganëve u ha mutin ti,
më pat thënë dikur një grua aviatori,
edhe pse i dhashë temperaturën e duhur metalurgjisë së saj mishtore)

Nëse do palloja tani një marie tjetër,
brenda meje do dëgjoja rënkimet e tua,
e përsëri e përsëri miliarda marie dhe klara
që shkëmbehen pafundesisht…
shkëmbejnë lëkurat dhe nënlekurat…
sytë, buzët, ngjyrën e flokëve…
gjinjtë..thithat e tyre bashke me venëzat e vogla blu rreth tyre…
barqet dhe piçkat...
uterusët dhe ovaret..kapilarët dhe fijet nervore…
pubiset dhe kaçubet e tyre…
klitorët dhe aromën e sqetullave…
xhelozitë dhe zilitë…
prekjet dhe kafshimet…
ulurimat dhe orgazmat…
deliret dhe ekstazat….
burrat...
dashnorët…
të dashurit…
klientët dhe kalimtarët e një nate të vetme…
spermën,
peshtymat,
dhembet dhe kafshimet e tyre…
e në fund…
tamam në fund të këtij panairi
do më dukej që një jetë të tërë
pasi kam palluar tërë faunën femërore të planetit,
tërë perëndeshat e qiellit,
po palloj edhe statujat…
një statujë…
jo atë të Deas,
por një imitim alla Barbi në një dyqan të lirë kinezësh
që nganjëherë shesin edhe lule.

Klara, edhe sot duke pritur ardhjen tënde,
për të një miliontën herë, u rebelova
mjerueshëm si një krimb leshator aspak i mëndafshtë
në revolucionin tim të vogël e të përditshëm mbi (apo nën?) çarçaf
që si të gjitha lëvizjet revolucionare të shekullit të ri,
përfundoi me nje masturbim dhe nënproduktet e tij
nxehtësisht të dhunshme mbi barkun tim
i fshiva me arushin sykaltër që kishe vënë mbi jastëkun tënd.
Tani do shkoj të bëj dushin e përmortshëm dhe
përsëri e përsëri do mendoj e do mendoj që jam lodhur
duke rigjetur gjërat e humbura…

Pastaj do vish ti Klarë dhe
niçet,
shopenhaurët,
sartrët,
frojdët dhe nxënësit e tyre,
konfucët,
budat,
platonët dhe pjesa tjetër e botës
do largohen nga shkallët e ndryshkura të "fire exit"
për t'u rikthyer nesër...
pasnesër...
tjetër pasnesër...
për t'u rikthyer sa herë që unë do të dua të humbas diçka
e të mos e gjej kurrë përsëri…

E ç’nuk do të jepja për të të humbur ty Klarë,
por ti mos u dëshpëro nga fjalët e mia.
Vallë ia vlen të merakosesh në këtë botë të vockël
ku në të vërtetë asgjë nuk humbet?
__________________

Vazo të thyera (tregim)

Kam kaluar oqeanin dhe jam kthyer për pushime në atdhe. Shtëpia e vjetër. Ndoshta jo. E vjetëruar. Bie erë lagështie. Muret të zbërdhuqur. Dritaret e drunjta të brera nga krimbat dhe kripa. Duhen zëvëndësuar me të reja. Mes korridorit të ngushtë disa pllaka të krisura. Mobiljet e vjetra dhe bibliotekën i kanë mbuluar pluhurat. Edhe librat sigurisht… Të vetmet rreze dielli që depërtojnë këtë shtëpi duket se bien drejt e në gjethet e një fikusi të lartë gjethemadh që gjallon brenda një vazoje, e vjetër dhe e krisur edhe ajo. Por nuk dalloj pluhur në gjethet.

Nënën e gjej si zakonisht të përmalluar dhe fjalëpakë. Gjyshja është bërë dy drehem shpirt. Nëntëdhjetë e kusur vjeç. Stërgjyshe tashmë dhe nëse im bir adoleshent në shkujdesje e sipër do bëjë seks të pakontrolluar me të vluarën e tij ukrainase ka shumë gjasa që gjyshja të bëhet katragjyshe. Nuk ia numërojmë më vitet. E verbër. Prej shumë vitesh lëngon e sëmurë në shtratin e një vdekjeje që çuditërisht vonon.

Kur isha më i ri e më i duruar i shkoja pranë dhe ajo niste e më tregonte ndonjë histori nga të sajat. Por prej kohësh i shmangem kur e shoh që kërkon të më thotë diçka me zë të ulët e fshehurazi të tjerëve…Nuk i afrohem më sepse e di që do më kërkojë ato dy fjalët për të varri i saj. Ka njëzet vjet që më kërkon ato dy fjalë. Jam përpjekur me mijëra herë t’ia shkruaj ato dy fjalë, por nuk mundem. Dhe kështu dy fjalët më janë bërë jo si epitafi i varrit të saj, por si të varrit tim.
Edhe sot duket sikur do me thote dicka te tille...

"Më shkruaj dy fjalë e vurmi te varri! Ke shkruar tërë këto libra e vjersha dhe asnjë rresht për gjyshen që të ka rritur…." përsëris unë fjalët e saj dëshpëruese.

“Jo… jo...lëri fjalët e varrit. Nuk t’i kërkoj më ato… Vazhdo e shkruaj për çupërlinat ti, nuk mërzitet mamaja…… Do të kërkoj diçka tjetër, por m’u beto që do ta kryesh. Betohu për kokë të tët biri", më thotë prerë dhe, si gjithmonë, me gishtin tregues drejt meje. Betohem sipas traditës për gjënë më të shtrenjtë.
” Këput një degë nga fikusi dhe shko e mbille atje…te vendi...te vendi im, e di ti…”
E ka fjalën për varrin e saj.
“Aman moj mama, është shumë larg fshati yt dhe përtoj tani…na çmënde me gjithë atë fikus. Aq shumë e do, xhanëm? Gjithandej me vete atë vazo, dreqi ta marrë…”

Pas nja katër orësh arrij në fshatin e saj. Rrëkëllej një birrë të ftohtë, ndërsa me sy mas distancën për në majë të një kodre përtej lumit ku ndodhet vendi. Një gjysëm ore e mirë në këmbë nëpër atë malore është rruga më e shkurtër.
Teqeja e braktisur, pothuajse rrëzuar. Nxjerr një lopatë nga bagazhi i makinës dhe me hamëndje mbjell degën e fikusit aty ku sipas meje mund të jetë vendi i saj.

Kur kthehem në shtëpi është pothuajse errësirë. Shkoj në dhomën e gjyshes dhe i them që porosinë ia kreva.

“E bëre? E mbolle atje ku të thashë unë? Te vëndi?”
“Po moj mama, e mbolla atje ku më the ti, te vendi…”

Më përqafon fort dhe nis të më puthë duart…Ndjehem i bezdisur, por nuk e jap veten. Në një çast të dytë e kuptoj që i kam bërë një nder shumë të madh. Ajo i ka dashur shumë lulet. Madje më duket se gjëja që ka dashur më shumë në jetën e saj kanë qenë lulet. Sidomos atë fikusin.

“Meqë ma kreve porosinë, ulu këtu të të tregoj diçka”, më thotë.

“Këtë fikus ma ka sjellë im shoq dikur kur sapo ishim njohur. Ai student e unë një vajzë e vogël fshati. Ai i kamur. I shkolluar. Unë jetime. Vinte nga Arabia...Kairo, ku studionte flamëmadhi dhe ma kish sjellë. Ma kish sjellë për kujtim. Dhe u bë vërtet kujtim. Kujtimi i vetëm. I vetmi. Në fillim e mbolla në një vazo, por u rrit. Vazua u thye nga rrënjët. E mbolla në oborr. Pastaj u rrit dhe u bë pemë. Pemë fikusi. Vitet kaluan. Pleqtë e tim shoqi i gëzoheshin teqesë. Unë fikusit. Por edhe letrave që më dërgonte mavria nga andej. Filloi lufta dhe ai nuk erdhi më me pushime. Mbaroi dhe lufta e ai nuk u kthye më. Nuk e lanë. E quanin armik. Nuk e pashë më. As nëna jote që e kisha në bark atëherë nuk e pa kurrë.Veç tre muaj kam qëndruar me të.
Erdhi një kohë kur gjërat ndryshuan. Për të keq. Teqesë ia hoqën çatinë dhe e bënë depo drithi. Na muarrën shtëpi e katandi. Na shpërndanë si zogjtë e korbit dhe muarrmë skorretë…Kur po na ngarkonin në makinën ushtarake doja të merrja një degë fikusi me vete. Nuk më lanë. Fikusi mbeti aty, ndanë varreve. Ashtu i gjelbër. Na çuan larg...në veri… në qytetin e ftohtë ku më pas linde ti…
Një ditë në shtëpinë tonë erdhi një burrë nga fshati im. I biri i një fqinjës së dikurshme. Më kish sjellë një degë nga fikusi ynë. Kur kishin prishur teqenë kishin shkatërruar edhe pemët...ullinjtë…vreshtin… Po më pemët ç’patën xhanëm...? Dhe ai e kish marrë një degë nga fikusi im dhe e kish mbjellë të oborri i tij. Dhe meqë puna e kish sjellë që të vinte me shërbim në qytetin tonë kish menduar të më sillte të fala nga e ëma dhe një dege fikusi si kujtim nga shtëpia ime.”

Gjyshja hesht dhe mbyll sytë për pak çaste. Më kujtohet se sa shumë i lutej Zotit kur unë isha fëmijë që një ditë të ishte e lirë e të kthehej në vendlindjen e saj.

“Dua të shkoj në fshatin tim qoftë edhe për disa orë. Më ka marrë malli.Po më shqyhet zemra. U bënë plot 30 vjet qëkur na përzunë”.
“Po është shumë larg fshati yt nga këtu ku jemi, moj mama! Nuk e sheh ku jemi, në majë të hartës?Jemi shumë larg…Shumë larg!”, dhe i tregoja hartën.
“Larg është, por ka dhe më larg… ka dhe më larg”, pëshpëriste plaka e shkretë dhe vështrimi i zhytej drejt një asgjëkundi që veç ajo e shihte.

Pasi mbushet me frymë mirë dhe rregullon jastëkun pas kurrizit të dobët, gjyshja vazhdon:
“Nuk di a do zërë. Bën shumë ftohtë këtu te ky qytet ku jeton ti tani”. Kështu më tha ai burri. Por fikusi zuri. U rrit edhe ai dhe u bë trung i trashë. Përsëri ma theu vazon. E mbolla në një vazo më të madhe. Por vazot thyheshin nga rrënjët e forta. Thyheshin. Se fikusi i ka rrënjët shumë të forta. U bë si pemë. Si ajo që kisha në fshat. Por në qytet nuk kisha oborr. Dhe zura t’ia pres degët dhe t’ua dhuroja njerëzve. Të njohur e të panjohur. E ata i mbillnin, kush nëpër vazo e kush nëpër oborre. Dimri dhe bora ua vyshkte atyre që i mbillnin në oborr, dhe kështu në pranverë vinin e kërkonin filiza të rinj dhe ua jepja….Ai qytet verior nuk kishte parë kurrë më parë një bimë të tillë.
Vitët kaluan. Shumë vite përsëri. Fikusi u plak e bashkë me të u plaka edhe unë.
Një ditë prej ditësh kohët ndryshuan prapë. Kish ardhur koha që zogjtë e korbit të ktheheshin. Dhe u kthyem në jug, buzë detit në vendlindje. U ngritëm me ç’kishim e ç’nuk kishim dhe erdhëm këtu. Lulet që më zbukuronin ballkonin ua dhurova të njohurve të atij qyteti verior ku jetova shumicën e jetës sime. Mora me vete vetëm fikusin. U vendosëm në qytet. Zumë këtë shtëpi me qira. Të nesërmen shkova në fshat bashkë me tët ëmë. Ec e ec e s’kish të sosur… Teqeja dhe shtëpia ishin braktisur, pothuajse rrëzuar…Eh...ç’të them aman…jetë plot vuajtje. Dhe plot kujtime. Varrit do ia tregoj…. Ja edhe pak…Po shkoj njëqind vjeçe tani. Mavria im vdiq atje larg, por as varri nuk i dihet. I dihet…afër piramidave e ka se aty afër banonte, por ne nuk do ia dimë se ku e ka… Sikur një brinjë të tij të kisha tani këtu…Një kockë të tij…ta mbaja ja këtu, në gjoks. Dhe ti më thua është larg. Eh, evlati im, ka dhe më larg...ka dhe më larg…”

Hesht. E ka mbaruar rrëfimin. Kam mbetur pa fjalë. Duket e lehtësuar. Mund të vdesë e qetë kur të dojë paskëtaj. Fikusi e pret atje. Te vendi.
Rregullon shaminë, tund kokën, pastaj sikur vë buzën në gaz, por vetëm për një cast, vështrimi i syve të verbër i tretet drejt atij asgjëkundit që veç ajo e sheh, dy lotë i rrokullisen faqeve të fishkura, ndërsa mua, si gjithnjë në raste të tilla, më vjen ndërmend që kur isha i vogël kujtoja se të verbërit nuk mund të qajnë…

Unfaithful

THE FOUR HORSEMEN OF THE APOCALYPSE (1921)

Lehtësia e papërballueshme e plagjiaturës (cikel shenimesh mbi hajduterine online) – pjesa e pare

Interneti është bërë një burim gjigand informacioni për secilin. Vetë opsionet e pafund që ai ofron i japin mundesinë secilit të gjejë lehtësisht dhe shpejt materialin që dëshiron, dijen që dëshiron dhe përzgjedhjen e kërkuar. Lehtësia e (papërballueshme) e internetit përvec të mirave të pamohueshme të saj sjell edhe dukuri të dëmshme që lidhen direkt me privacinë ose copyright-in.
Një nga këto dukuri që kanë pushtuar mejdanet virtuale është PLAGJIATURA. Besoj është e tepert të sqarojmë se plagjiatura është vjedhje në të gjitha format e sofistikuara nën të cilat mund të paraqitet. Kemi plagjiaturë kur plagjiati vepron si të jetë ai krjuesi i produktit apo materialit të vjedhur i cili paraqitet sikur është i tiji. Është vjedhje e pronës intelektuale të dikujt tjeter dhe si e tillë e ndëshkueshme edhe nga ligjet përkatëse. Objekt i plagjiaturës mund të jenë artikuj, softëare, video, imazhe, piktura, këngë, krijimtari letrare, shkencore etj etj.
Nese do perifrazoja fjalët e dikujt aspak te kendshem per memorien kolektive botërore “Vjedhja e nje autori quhet plagjiature, kurse vjedhja e disa autoreve njekohesisht konsiderohet nga disa si nje forme e larte dhe e lavderueshme e artit"(!).
Kohe me pare lexova nje poemë të një anonimi i cili pati kurajon të paraqiste si të vetin një kolazh mishmashor poetik të një sërë autorësh të famshëm të letërsisë botërore, pra ishin vjedhur në mënyrë të pamëshirshme dhe shumë të pacipë.

Dukuria 1- plagjiati publikon online vepren e vjedhur te dikujt tjeter duke e paraqitur si veper te tij. Nese dikush mes lexuesve zbulon vjedhjen dhe autorin e vertete te asaj poezie apo proze atehere plagjiati i fshehur nen nje nickname justifikohet me nje “ po une nuk kisha vene emrin tim si autor por vetem e kisha publikuar ate krijim”, duke bere nje alibi shëmtaraqe te xhestit te vet prej hajduti

Dukuria 2- plagjiati publikon online vepren e vjedhur te dikujt tjeter duke e paraqitur si veper te tij. Me me kurajo se rasti i pare ai vendos edhe emrin e tij poshte krijimit. Kur lexuesi e kap edhe kete ne vjedhje e siper plagjiati pafytyresisht hedh tezen: “ e cfare pastaj? ajo veper u perket te gjitheve dhe jo vetem atij qe e ka shkruar” (!). Pra sipas tij eshte nje prone kolektive te cilen mund ta pronesoje cilido. Plagjiati ne kete rast, pervec pafytyresise se tij deshmon edhe faktin qe ai nuk ka dijeni se cdo krijim artistik ligjerisht dhe moralisht konsiderohet prone intelektuale e dikujt tjeter.Pra eshte nje mall me zot dhe jo qesim.

Dukuria 3- plagjiati vjedh jo nje, por nje grup autoresh dhe “krijon” nga veprat e tyre nje kolazh strofash e vargjesh te cilin e paraqet si krijim te vetin (!) Alibia e ketij lloj plagjiatesh kur lexuesi I kap me presh ne duar eshte: Po cfare te keqe ka? Une vertete jam ndikuar nga veprat e X apo Y poet, por une e kam rishkruar ne kendveshtrimin tim idene e tyre artistike (!). Po zoteri i nderuar plagjiat. Askush nuk te ndalon te ndikohesh apo edhe te perdoresh idete e te tjereve (dhe ideja eshte prone intelektuale e atij qe e ka). Por nese i perdor idete dhe krijimet e te tjereve je i detyruar te shenosh emrin e tyre diku, ne menyre qe te mos mashtrosh lexuesin dhe ne menyre qe te mos konsiderohesh vjeddhes I prones se tjetrit. Sipas kesaj llogjike i bie qe sot fale copy paste cdonjeri lehtesisht mund te behet poet, i madh madje, brenda pak minutash.

Cili eshte demi qe vjen nga plagjiatet?

Pak a shume si demi qe na vjen nga hajdutët ne shoqeri. Demtohet/ vidhet prona e dikujt dhe pastaj hajduti del e mburret neper lagjet virtuale per mallin qe e ka ne dore ai tashme dhe e shet si te tijin. Pune e madhe se Bodler vuajti tre vjet per te shkruar “Lulet e se keqes”…vezen e tij une e bej per 5 minuta fale copy paste, dhe duke keqperdorur mirebesimin e lexuesve ka shanse per te perjetuar nje lavdi momentale deri sa nje lexues qe ka lexuar dicka me shume poezi e kap me presh ne dore. E cfarë i mbetet plagjiatit ne kete rast? Sigurisht…plagjiatit nuk ia ndjen shume nese i thone hajdut, se fundja krimi i tij eshte zhvilluar online , pra ne nje mejdan ku sipas tyre secili mund t’i beje cfare t’i doje zemra e sigurisht edhe te vjedhe pa hesap pronen e te tjereve.
Plagjiati shqipo ka dy avantazhe: Se pari gjuha shqipe eshte nje gjuhe jashte motorreve plagjiat-kerkues qe ka aktivizuar interneti ( Dava Shqiperie hesapi...kush do merret me verifikimin e nje hajduti shqipo?)
Se dyti , hajdutet shqipo te internetit jane me shume “sqime” dhe kane prirjen te vjedhin vepra te autoreve shume te njohur, keshtu qe nje lexues i kultivuar i kap lehtesisht me presh ne dore.
Vjedhja ne internet dhe miratimi aprovues i saj nga lexuesit deshmon ne fakt per nje nivel shume te ulet shoqeror te asaj mase qe e aprovon dhe justifikon. Te asaj mase qe duartroket. Te duartrokasesh nje plagjiature te provuar si te tille dhe ta inkurajosh ate do te thote te duartrokasesh nje hajdut dhe krimin e tij dhe te behesh bashkepunëtor në vjedhje.


Tomas Eliot dhe rasti i tij

Tomas Eliot, i njohur boterisht si nje nga poetet me te medhenj te epokes se vet, eshte po ashtu i njohur edhe si nje plagjiatet me te medhenj . Dhe jo ne nje epoke interneti, por ne gjysmen e pare te shekullit te njezete me veprat e tij te publikuara.Dhe jo me pseudonim, por me emrin e tij te vertete. Behet fjale per poemen e famshme “Shkretania” (The Waste Land) per historine e se ciles do shkruhet ne pjesen e dyte te ketyre shenimeve. Eliot gjeti te vidhte vepren e nje autori te panjohur amerikan, Madison Cawein, i cili me vone u be i famshem pikerisht per kete shkak: qe nje korife i poezise boterore kish vjedhur poemen e tij bashke me idete e tij. Dhe kur e akuzuan dhe kur provat deshmuan qarte vjedhjen e tij Eliot u vetembrojt duke i thurrur komente lavderuese vjedhjes qe kish bere, duke u fshehur pas nje sere esesh dhe kritikash qe botoi ku vjedhjen e konsideronte nje forme te larte te artit te te rishkruarit. Te te rishkruarit te vepres se dikujt, por me emrin tend. Pra sipas logjikes se tij, une vertet vjedh nje "benz" te dikujt, por nese une ia nderroj ngjyren atehere ai behet ligjerisht i imi. Kjo eshte ideja e “rishkruarjes” sipas Tomas Eliot.

(vazhdon...)