MBI TABUNE E PERDORIMIT TE FJALEVE "TE PISTA" NE LETERSINE SHQIPE --shënime skiç-
Mora shkas për këto shënime nga një e-mail që një lexuese e re më
dërgoi ditë më parë. Me shumë dashamirësi më bënte vërejtje për
përdorimin e fjalëve “të pista” të cilat sipas mendimit të saj ia ulnin
vlerat një krijimi artistik, duke e çuar kësisoj këtë të fundit më shumë
drejt banales se sa drejt artit. Pa dashur të paragjykoj mendimin e
sinqertë të lexueses sime të panjohur, dua të them se vërtetë ka një
ngerç në përdorimin e “dirty words” në një krijim letrar.
Qe ne
fillim dua te theksoj se pergjithesisht une jam kunder perdorimit te
"dirty words" ne gjuhen e folur e te perditshme, dhe kjo vetem per
aresye estetike.
Por jam shume dakort per perdorimin e tyre
ne gjuhen e shkruar te letersise artistike, aty ku autori e gjykon te
domosdoshme apo funksionale.
Mendoj se në letërsinë shqipe
është një ngërç i dyfishtë. Ngërc i autorëve për t’i përdorur ato fjalë
dhe i lexuesve për t’i pranuar ato në funksionin letrar.
Bashkeatdhetaret tane i tolerojne dhe i perdorin keto fjale "te pista"
kur i thone ne gjuhe te huaj apo kur i lexojne ne faqet e librave te
huaj ne gjuhen origjinale, por jane aq "te ndjeshem" kur behet fjale per
perdorimin e tyre ne shqip.
Fjalët më të përdorshme gjatë
jetës së një njeriu, herë të thëna me zë të lartë e më së shumti nën
dhëmbë, janë një sërë fjalëformimesh që në bazë kanë konceptin “qirje”.
Estetët dhe studiuesit shqiptarë të letërsisë i janë shmangur
përjetesisht një studimi mbi këto fjalë që natyrisht janë nga më të
përdorshmet e të folurit të përditshëm... Po çfarë ka ndikuar në këtë
shmangie? Morali i shoqërisë sonë? Feja? Edukata jonë qytetare?
Puritanizmi i lexuesve? Hipokrizia e autorëve? Paaftësia e kritikës
letrare? Çensura? Autoçensura?
Qirja/ të qirët si ndëshkim
“Të qifsha nënën! Të qifsha motrën! Të qifsha gruan!”.
Në shembujt e cituar të sharjeve qirja/ të qirët shfaqet në trajtë
ndëshkimi që i jepet tjetrit. Objekt i këtij ndëshkimi janë gjithnjë
“femrat” më të afërta të tjetrit, nëna, motra dhe gruaja e tij, që të
treja këto tradicionalisht institucione të larta e të paprekshme morale
për familjen dhe individin shqiptar. Bie në sy fakti që në traditën e
sharjeve shqiptare përjashtohet lënia me barrë/ mbarsja. Pra nuk kemi
sharje të tilla si “ të lënça me barrë nënën, motrën apo gruan!”. Në të
sharën e tij ndëshkuesi tradicionalisht ndalon vetëm në aktin e qirjes
dhe jo më tej. Kuptohet që behet fjalë për një qirje të dhunshme, si çdo
ndëshkim, të papranueshëm nga objekti që do e pësojë atë ndëshkim
(nëna, gruaja, motra). Me fjalë të tjera një përdhunim. Në psikologjinë
popullore përdhunimi që rezulton me mbarsje të viktimës konsiderohet si
më pak i dënueshëm se sa përdhunimi pa mbarsje. Kjo sepse
psikologjikisht mbarsja (dhe fruti i saj) shërben si një hallkë që e
lidh në një farë mënyre përdhunuesin me viktimën e vet. Por ai (
sharësi/ përdhunuesi hipotetik) nuk kërkon asnjë lidhje të tillë, por
veç ndëshkimin e viktimës së tij hipotetike. Pra qirja e shoqëruar me
mbarsje nuk është cilësisht e pranueshme për sharje. Të gjitha sharjet
bëhen në mënyrën dëshirore ( të qifsha!). Vetë përdorimi i kësaj mënyre
dekonspiron komplekset e inferioritetit në psikologjinë e sharësit. Po
ashtu e shara më shumë se sa ofendon pësuesen e saj, shërben si një
nxitës i një dëshire të pamundur te personi që shan. Nxitës i një
dëshire të pamundur. Sa më i pamundur është realizimi i kësaj dëshire aq
më e fortë bëhet sharja. Kalohet nga nëna të motra e të gruaja, dmth
shkohet të sharja me “libër shtëpie”.
Qirja/të qirët si mallkim
Nje personazh jevg i nje romanit tim kendon i dehur:
sec këndon Mol Tirona
te dyqani i berberëve
"Ne po qimë gratë tona
e jo më të të tjerëve..."
Mes evgjitkave të Brakës haset shpesh një traditë në lëminë e sharjes
si mallkim: “Të qiftë burri im!” mallkon jevga. Pra një mallkim tepër i
tmerrshëm sipas saj. Imagjinoni për një çast jevgun e dehur mustaqelli
që shkon në betejën e papritur kundër femrës së panjohur me të cilën ka
bërë një sherr në tregun e zarzavateve jevga e tij. Pra në këtë rast
nëse e zë ai mallkim atë gruan e panjohur ajo do të vuajë shumë sipas
lëshueses së munxës “të qiftë burri im!”. Është e qartë se në atë
komunitet evgjit të qirët në vazhdimësi i ngjason përdhunimit, edhe kur
kryhet mes personash ligjërisht të bashkuar si bashkëshortë.
Qirja / të qirët si bekim
Ne të gjithë ( sharës dhe të sharë) anashkalojmë faktin se të gjithë pa
përjashtim de facto jemi nënëqirë, motërqirë dhe graqirë. Nëna jonë
është qirë pa kemi lindur ne. Motra jonë po ashtu prandaj kemi nipat e
mbesat. Gruaja po ashtu prandaj kemi fëmijët. Pra ky kontekst i qirjes
/të qirës është të paktën mendërisht i pranueshëm nga të gjithë, pa
asnjë vrarje ndërgjegje. Është natyrshmëria e riprodhimit dhe
vazhdimësisë së jetës njerëzore e cila realizohet me një bashkim seksual
fizik(qirje) mes personash që nësë do ketë mbarsje do bëhen prindër e
do lënë pasardhës. Të menduarit e këtij konteksti nuk na bën të ndjehemi
keq. Në këtë kontekst qirjeje nuk ka një veprues dhe një pësuese të
qirjes, por logjika thotë se që të dy, mashkulli dhe femra qinë njëri
tjetrin/ u qinë sëbashku. Pra mungon këtu konteksti ndëshkimor apo
mallkues i qirjes/ të qirës . Përkundrazi qirja këtu është në kontekstin
e kënaqësisë absolute – një nga më të mëdhatë e jetës së qenieve
njerëzore. Mund të na skuqet faqja lehtë duke menduar këtë fakt nën
dritën e moralit familjar e shoqëror, por nuk na nxihet faqja nga
zemërimi siç na nxihet kur pësojmë atë konteksin tjetër të sharjes nga
dikush tjetër “të qifsha nënën, motrën, gruan!”. Në shqipen e përditshme
ne meshkujt themi shpesh: “E qiva sa u çmend nga kënaqësia… E qiva dhe u
kënaqa shumë…”. Dhe po ashtu femrat nga ana tjetër “më qiu dhe më
kënaqi, u qimë dhe u kënaqëm…”. Dhe në mënyrë po kaq shprehëse jepet në
gjuhën e përditëshme dëshpërimi apo pakënaqësia nga mungesa e qirjes/ të
qirës ( "dreqi ta hajë..nuk e bëmë…nuk u qimë…nuk e qiva…nuk më qiu…")
Pra qirja pranohet si akt seksual i padiskuteshëm kënaqësie.
Tabuja e përdorimit të fjalëve “të pista”
Duke gjykuar nga sa shkruajta më sipër në këto shënime mendoj se tabuja
e përdorimit të fjales “qirje” dhe varianteve gjuhësore të rrjedhura
nga ajo vjen për shkak të ngarkësës ndëshkuese dhe mallkuese të sharjeve
ku përdoret ajo fjalë dhe aspak nga vetë ajo fjalë. Është pikërisht ajo
ngarkesë artificale që buron nga sharjet e cila i bën “të pista”
artificialisht ato fjalë që në gjendje natyrore janë fjalët më të pastra
(meqë fjalët u ndakan në kategori higjienike!) , emërtesat e të cilave
kanë lidhje direkte më funksionet më bazike të krijesës njerëzore dhe me
pjesët më vitale të trupit njerëzor që sigurojnë vazhdimësinë e jetës
njerëzore mbi tokë.
Une nuk mundem kurrsesi te kuptoj se si
mund të jetë e papranueshme si fjalë letrare qirja që si veprim është
hallka lidhëse mes dashurisë dhe të dëshiruarit nga njëra anë dhe
produktit të dashurisë dhe dëshirës nga ana tjetër : kënaqësitë
dashurore dhe bërjen e fëmijëve. Në këtë kontekst unë kurrsesi nuk mund
ta kuptoj këtë diskriminim letrar që i bëhet fjalës qirje. As si autor.
As si lexues. Dhe sigurisht as si qenie njerëzore. Unë nuk e di pse
qënkan më të pranueshme fjalët “dhjes, shurroj, vjell, shurrë, bythë,
mut, koqe, spermë” që e gëzojnë qytetarinë e përdorimit në letërsinë
shqipe ( disa syresh madje që në origjinë të saj), se sa fjalët “qirje”,
“kar” apo “pickë” dhe variacionet dialektore të tyre. Në shumicën e
rasteve më duket një shenjë e qartë dyfytyrësie autoçensurimi i fjalëve
të tilla nga krijuesit letrarë dhe zëvëndësimi i tyre më terma mjeksorë
aspak letrarë si “akti seksual”, “penisi”, “vagina” “kopulimi” etj.
Ndoshta lexuesve nuk u është mësuar syri me praninë e fjalëve “të pista”
nëpër tekstet letrare shqipe, por kjo është e përkohshme si alibi dhe e
pamjaftueshme për të vazhduar akoma me hipokrizira të tilla gjuhësore.
Mendoj se fjalët "e pista" mund dhe duhet të përdoren në një kontekst
letrar aty ku ky përdorim i shërben artistikisht krijimit. Sigurisht të
përdorura në kontekstin artistik në kohën dhe vendin e duhur dhe jo të
kthehen qëllim në vetvete nga autori me pasojë deformimin estetik të
krijimit letrar dhe të vetë perceptimit estetik që lexuesi përfton nga
ai tekst. Meqe fjala eshte veshja e mendimit do te perifrazoja shprehjen
qe i referohet veshjes se "shthurrur": "Nuk ka veshje provokuese, por
ka vetem sjellje provokuese". Ne rastin e fjaleve "te pista" do te thoja
qe nuk ka fjale te pista, por ka vec keqperdorim te tyre.
Në
mbyllje, pa dashur të spostoj vëmëndjen e lexuesit në gjëra jo letrare,
sqaroj se hipokrizitë dhe çensurat e tjera të llojit moral apo fetar në
lidhje me përdorimin e fjalëve “të pista” në letërsi nuk janë dhe nuk
mund të jenë objekt i këtyre shënimeve aspak moraliste e aspak fetare,
por thjeshtë letrare. Letërsia në gjendje natyrore nuk njeh religjione
dhe morale kolektive. Letërsia është Krijim dhe autori është Krijuesi i
krijesës/ krijimit të tij. Është Sovran i Krijimit të Tij dhe për pasojë
i tejkalon religjionet dhe moralet kolektive.
(20 janar, 2010)
©Artan Gjyzel Hasani
