Si në të gjitha fëmijëritë e botës edhe në femijerine time pati një moment kur unë pyeta tim atë se cili ishte njeriu më i fortë i qytetit. Im atë më shpjegoi që qyteti ynë nuk kishte të fortë, por kishte njerëz të kulturuar. “Po kush ështe njeriu më i kulturuar i qytetit tonë?”, kisha këmbëngulur unë ne atë fund të viteve gjashtëdhjetë. Përgjigja kish ardhur e shkurtër dhe pa ekuivok: Tefë Krroqi.
Peshkopia e asaj kohe ka qenë një oaz kulturor në shkretnajën e dëbortë të verilindjes. Në sytë e mi ky oaz kishte një përmasë të mrekullueshme shkodrane. Në kujtesën e largët mes të tjerëve më janë fiksuar në mënyrë të pashlyeshme tre imazhe shkodranësh “dibranë”; pianisti elegant me flokët e praruar Tonin Rrota, mësuesja ime e gjuhës angleze, Irena Puca, një grua goxha e bukur dhe e kulturuar, e dashur dhe e përkushtuar për nxënësit e saj dhe njeriu i heshtur dhe enigmatik i sallës së bibliotekës Tefë Krroqi. Tre rrezatime që kanë lënë gjurmët e tyre mbi mua. Muzikanti, E Bukura dhe I Kulturuari.
Pa dyshim tre njerez që jetonin përtej kohës, tre njerëz prania e të cileve e ka fisnikëruar atë qytet të vogël mes asaj epoke të ftohtë.
E mbaj mend zotni Tefën nën pallton disi të shkurtër ngjyrë kafe, gjithnje i mirësjellshëm me njerëzit dhe i kujdesshëm në hapin elegant që hidhte në dëborë, me një tufë fletësh dhe librash nën sqetull që për dekada me rradhë bënte të vetmen rrugë : shtëpi-bibliotekë-shtëpi kulture. E here- herë një shëtitje të vonët në bulevardin e paharrueshëm të Blirëve në shoqërine e miqve të paktë të tij apo të vetmisë që shoqëron gjithnjë shpirtërat e mëdhenj.
Gjithnjë i zhytur në lexime mbi libra të vjetër me kopertinat të gdhendura bukur si të qëmotit, mes fjaleve latine të fletëve të zverdhura…Të dukej se ai njeri ishte thjeshtë një arkivë lëvizëse erudicioni qetësinë e së cilës nuk mund ta cënonte asgjë, as diktatura e mediokrëve, as dhuna e “njeriut të ri” e as dimri i ashpër i Peshkopisë. E sigurisht as revolucioni kulturor i fundviteve 60-të e në vazhdim i cili vetëm sa përvijoi një buzëqeshje të hidhur e ironike më shumë në fytyrën e mençur të shkodranit të heshtur të Peshkopisë.
Autor tekstesh, perkthyes, actor, studiues i palodhur i muzikës, folklorit dhe artit. Kujtoj zërin e tij të qetë, ndërsa në fshehtësi më sugjeronte se çfarë mund të lexoja nga arkivi i rezervuar i bibliotekës.Letërsi të ndaluar, poezi të Bodler, mbaj mend me sa pasion më fliste për Danten dhe Mediçët e Firences, botime të vjetra të “Zojës së Papërlyeme” - të kësaj shtëpie botuese të përndritur të qytetit të Shkodrës gjatë viteve 30-të, polemikat e Branko Merxhanit, artikuj filozofikë te Nitches dhe Shopenhauerit, dhe një sërë artikujsh të tjerë filozofikë dhe historikë që e mbushinin botën time të adoleshentit me diçka aq të ndryshme nga surrogatot e çensuruara që na servireshin zakonisht në tekstet e politizuara shkollore të kohës. Kujtoj që në Peshkopinë e viteve gjashtëdhjetë- shtatëdhjetë këto meteorë të ndaluar dijeje ishin jo vetëm një ushqim i zgjedhur shpirtëror për mua adoleshentin dhe gjimnazistin e ardhshëm, por mbi të gjitha një herezi vrastare që shpesh paguhej me kokë nga ai që guxonte t’i servirte.
Disa javë më parë u befasova kur një miku im botues më tha që kishte në botim një dorëshkrim poetik të Tefë Krroqit.Titullohej "Xhevahire te Rreme". E përpiva me një frymë dorëshkrimin që vinte nga thellësitë e një epoke të egër ku dukej se shpirtërat e njerëzve ishin mumifikuar një herë e përgjithmonë. U befasova për të dytën herë nga ajo që lexova.Xhevahire poetike aspak te rreme. Një shpirt aq i ndjeshëm poetik zhvishej i tëri në ato vargje të një gegnishteje të mrekullueshme duke zbuluar mes fjalëformimesh brilante dhe metaforash origjinale botën shpirtërore të një njeriu padyshim fisnik dhe superior. Nuk dua të zgjatem me komente për librin, sepse tashmë ai është në duar të lexuesit.
Sot kur thinjat më kanë mbuluar edhe mua të tërin vazhdoj të mendoj se vërtet ka qenë një fat i madh për brezin tim prania e atij shkodrani të heshtur, fisnik dhe erudit në qytetin e Peshkopisë. Ndoshta sot bashkia e atij qyteti duhet të gjejë kohën e duhur për të fisnikëruar një objekt të saj kulturor me emrin e Tefë Krroqit. Nuk është thjesht një larje borxhi të vonuar ndaj një njeriu që në mënyrën e tij të pabujshme i fali shumë vlera një qyteti të huaj, por një xhest që do të dëshmojë se edhe Dibra mikpritëse nuk i ka humbur traditat e nderimit të jabanxhinjve që e konsideruan atë qytet si vendlindjen e tyre të dytë, sidomos tani që ata nuk janë më mes nesh.
Artan Gjyzel Hasani, Toronto, Kanada, korrik, 2009
Kush ishte Tefë Krroqi
U lind ne Shkoder, me 28 shtator 1924. Kreu gjimnazin e njohur te jezuiteve ne qytetin e tij te lindjes. Ne shtator te vitit 1942 shkon per studime te larta ne Itali. Me pas, ne vitin 1948 punon si Drejtor ne Biblioteken e Shkodres (sot “Marin Barleti”). Me vone si mesues e njohin Leskoviku e Vraka. Me krijimin e teatrit “Migjeni”, me 24.11.1949, Tefa eshte pjesetar i berthames formuluese, krahas Andrea Skanjetit (regjisor), Adem Kastratit, Vitore Ujkes (Nino), Ndreke Preles, Antoneta Fishtes, Paulin Lacajt, Cezarina Ciftes, Ndoc Dedes (aktore). Nga viti 1955 deri ne maj te vitit 1959 punon si llogaritar ne Spitalin e Shkodres. Me pas, per afer 20 vjet eshte regjisor i estrades profesioniste te Peshkopise qe me themelimin e saj (1959). Eshte marre, per nga natyra e punes mekrijimtari estrade si skece,monologe dhe tekste kengesh. Vecanerisht ne periudhen 1960-1970 kur drejtues muzike ishte kompozitori i njohur Tonin Rrota, ka bashkepunuar me kete te fundit ne krijimin e teksteve per kenge. Me te njohurat nder te cilat ka qene “Jepma mollen”, “Hiqen vallen”, “Hej, more, hej”, “Rapsodi dibrane” etj…., te gjitha te mbeshtetura ne muziken dhe motivet popullore dibrane. Ne Diber ai punoi e la mbresa te pashlyera, aq sa e quanin ‘dibrane”, pavaresisht se vinte nga Shkodra. Per Dibren ai punoi edhe pasi doli ne pension, e deri ne diten qe u nda, me l dhjetor 1995 ne Tirane. Qysh femije e me pas ne rini u muar me veprimtari teatrore. Kujtojme: “Te nipat e Pashko Tamizit” (komedi, vene ne skene mga Kolegji Saverian me, 22.02. 1935, me regjisor I. Zamputin), “Lundertari i mordes “(drame, regjisor H. Lacaj, vene ne skene nga Kolegji Saverian, me 19.02.1933). Po ky grup aktoresh dhane kete drame, me 20.02.1941, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko. Gjithashtu Tefen e shohim te “Shtjefen Nafaka” (komedi, regjisor: Injac Zamputi, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 07.05.1935), “Keshtjella e Skifterit” (drame, regjisor Injac Zamputi, vene ne skene nga Rrethi i Don Boskos, me 24.12.1935). Kjo drame u shfaq edhe me 25.12.1936, edhe me 25.04.1944. E shohim te “Vandea” (drame, regjisor Injac Zamputi, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 12.04.1936), “Perize” (komedi, regjisor Injac Zamputi, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 13.04.1936), “Shjor Pllumbi me bark thate” (loje gazi, regjisor Injac Zamputi, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 08.08.1937). Po ky grup aktoresh, me 15.08.1937 interpretuan ne lojen e gazit: “Divorci”, “Britaniku” (drame, regjisor Henrik Lacaj, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 20.2.1939), “Filantropi mbas mode” (loje gazi, regjisor Pal Delija, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 02.02.1941), “Vallja e mordes” (bocet, regjisor Tefe Krroqi, vene ne skene nga Rrethi Don Bosko, me 27.09.1941), “Napoleoni e Papa” (bocet, vene ne skene nga Seminari Papnuer, me 5.08.1942), etj. Per te vazhduar me role te tjera te spikatur ne drama me autore shqiptare e te huaj. Kujtojme “Armiku i popullit” e Ibsenit, vene ne skene nga Zef Zorba; “Mortja e mesnates” perkthyer nga A. Skanjeti, “Portreti” i A. Afinogjekov, “Ishulli i paqes” i J. P. Petrov, “Permbysja” e B. Lavraniev (26.05.1950), “Jeta fillon perseri” e V. Sobke (15.10.1952), “Agimi” e K. Jakoves (14.12.1952), “Kush e ka fajin” e G. Mdivani (komedi, 11.01.1954), “Toka jone” e K. Jakoves (27.04.1954), “Shtepia buze shkambit” e T. Shoshit (28.11. 1954), “Sherbetori i dy zotnive” e K. Goldonit (komedi, 27.02. 1955) etj. Gjithashtu ka punuar numrin e pare dhe te vetem te revistes “Ja liri, ja robin”, me pseudonimin Besim Stajka. Gjate veres se vitit 1944 shkroi dramen “Per liri”, te cilen nuk arriti ta vere ne skene. Eshte marre me perkthime. Ndonese te pabotuara, la te perkthyera ne shqip dramat madhore te Ibsenit duke filluar nga “Hijet” e duke mbaruar me “Kur ne te vdekurit zgjohemi”. Gjithashtu eshte marre edhe me perkthime poetike. Kryesisht poezi moderne te ketij shekulli, por pa harruar edhe nga Hajne, Bajron, etj Pas viteve ’90 punon redaktor i “Hyllit te Drites”. Pergatiti per botim bibliografine e plote te “Hyllit te Drites” ( 1913- 1944 ). Perktheu “Katekizmi, nje liber per Shna Ndoun e Padoves”. Mes shume perkthimeve eshte edhe drama “Vella i zotit tone” me autor Papa Gjon Pali i dyte, drame e cila para disa vitesh u vu ne skenen e teatrit “Migjeni”. Ka shkruar edhe poezi. E tille eshte dhe permbledhja ne doreshkrim “Xhevahire te rreme” (keshtu e quajti autori). Vjershat e kesaj permbledhjeje jane te shkruara midis viteve 1942- 1972.
U nga nga jeta ne vitin 1995 ne Tirane duke lene pas shume doreshkrime me vlere, perkthime dhe studime arti te cilat dashamiresit e tij po perpiqen t'i nxjerrin ne driten e botimit.
(Marre me shkurtime nga Xhahid Bushati / Koha Jone )
