KUSH KA FRIKE NGA SKENDERBEU
( replike mbi shkrimin “Skenderbeu i Krujes” te A.Vehbiut)
Po e sjell kete shkrim te Vehbiut sic eshte ne original ne menyre qe te mos humbasim ne asnje cast kontekstin e citimeve qe me poshte do behen nga ky tekst i tij.
Une e mirekuptoj nevojen e dikujt qe gezon titullin e studiuesit (sic e gezon me te drejte edhe Vehbiu) qe here pas here te shkeputet nga linja e studimit dhe te shkruaje dick ate bazuar ne percetime personale dhe jo ne interpretime shkencore dokumentare.
Gjithashtu une e mirekuptoj edhe nevojen e dikujt per te luajtur me fjalen ne menyren bruto te “lojes se fjaleve”. Eshte nje zbavitje qe nganjehere ushtrohet edhe pertej viteve te pjekurise se hershme. Por jane ca gjera me thelbesore te cilat vertet nuk i kuptoj dot ne shkrimin e meposhtem ne menyren se si jane shkruar dhe parashtruar nga vete autori.
Skenderbeu i Krujes (nga A. Vehbiu)
Skënderbeun e zgjodhën Rilindësit për ta përdorur si simbol të ringjalljes kombëtare të shqiptarëve. Në të vërtetë, fjala “zgjodhën” është pak e papërshtatshme, meqë nuk është se kishte shumë në histori për të zgjedhur.
Duke qenë Skënderbeu njëkohësisht edhe mysliman edhe i krishterë (edhe synetli edhe i pagëzuar), me të mund të identifikoheshin pa vështirësi të gjithë shqiptarët.
Figurë luftarake, super-macho me mjekër e me pallë, u përshtatej për bukuri instinkteve patriarkale të shqiptarit.
Gjithashtu, ringjallja kombëtare e shqiptarëve parakuptonte shkëputjen nga Perandoria Osmane, prandaj identifikimi me një figurë si Skënderbeu që ishte shquar pikërisht duke luftuar osmanët ishte për t’u pritur.
Ringjallja kombëtare gjithnjë mbështetet në simbole të tilla të domosdoshme.
Rivalë të Skënderbeut për t’u mbjellë në ndërgjegjen kombëtare ishin Pirroja dhe Aleksandri; të dy shumë më të largët për shijet kombëtare të shqiptarëve.
Bëmat e Skënderbeut i popullarizoi Marin Barleti siç ishte zakoni atëherë. Ua ndali apo jo vrrullin turqve heroi, kjo është çështje për historianët, jo për ideologët.
Vetë Skënderbeu nuk më rezulton të ketë pasur ndonjë farë ndjenje “shqiptare” të spikatur; as mund të kishte pasur në një kohë kur grupet sociale identifikoheshin sipas fesë, jo sipas gjuhës që flisnin.
Duhet të dallojmë midis Skënderbeut historik, dhe Skënderbeut si Krisht të fesë kombëtare. Lidhja mes tyre nuk është gjithnjë drejtvizore.
Aq më tepër që Skënderbeun e përdorën të gjithë, për qëllime të mira e të mbrapshta.
Ne që e kremtojmë sot, kremtojmë simbolin e Skënderbeut, jo figurën historike. Kremtojmë Rilindjen dhe dëshirën e vizionarëve të atëhershëm për t’i dhënë dinjitet Shqipërisë së ardhshme.
Duhet vetëm të kemi kujdes e të mos lejojmë marrjen peng të Skënderbeut nga interesat parrokiale të disa qarqeve katolike në Shqipëri e në diasporë, dhe përdorimin e kësaj figure të unitetit kombëtar për të përçarë shqiptarët sipas vijave fetare.
Nëse Skënderbeu luftoi për Papën apo për Pejgamberin, kjo shqiptarëve nuk ka pse t’u interesojë dhe aq – sikurse nuk u intereson që Skënderbeu vdiq ngaqë e pickoi një mushkonjë malarike, jo ngaqë e helmuan venedikasit.
Që rebelimi anti-osman i Skënderbeut shenjoi edhe shkatërrimin total të trevave shqiptare, edhe kjo s’është për t’u përfshirë në hagjiografinë rreth heroit.
Pyetja nëse na duhet apo jo Skënderbeu, mund të çohet më tej dhe të shndërrohet në pyetjen tjetër – me spec – nëse pavarësia e 1912-ës u ka sjellë ndonjë të mirë të madhe shqiptarëve apo jo.
Ndonjë studiues ose shkrimtar i huaj, jo doemos keqdashës, e ka ndërmarrë edhe këtë hap. Kam frikë se ne shqiptarët, me bëmat tona të shumëllojshme gjatë shekullit që e kemi pasur një shtet tonin, nuk i kemi dhënë ende përgjigje.
Nuk mund ta kuptojmë Skënderbeun pa kuptuar se çfarë traume historike ishte pushtimi i trojeve shqiptare të asaj kohe nga Perandoria Otomane.
Në një kuptim mund të thuhet: dallimi midis arbërorëve (arbëreshëve) dhe shqiptarëve është pikërisht se të dytët u përftuan si nënshtetas të Sulltanit.
Kjo gjen mbështetje edhe në të dhënat gjuhësore. Arbër, Arbëri dhe arbëror përdoreshin deri sa nuk kishin ardhur Osmanët. Fjala “shqiptar” nuk ndeshet në arbëreshët, në Greqi dhe në Itali.
Dallimi gjuhësor që shenjon një ndryshim rrënjësor në identitet.
Është fakt i njohur që Skënderbeu dhe epoka e tij pothuajse nuk kanë lënë gjurmë në kulturën popullore të shqiptarëve – gegë dhe toskë, të krishterë dhe myslimanë.
Kjo mund të shpjegohet me atë që Skënderbeu, në thelb, nuk i përkiste identitetit “shqiptar” si të dallueshëm nga identiteti “arbëror”.
Pas përfundimit të rezistencës arbërore, në fund të shek. XV, ata arbërorë që kishin marrë pjesë aktive në luftrat ose u larguan drejt Italisë e ndoshta Greqisë e Dalmacisë, ose u shfarosën, ose u konvertuan në Islam.
Stërgjyshërit e drejtpërdrejtë të shqiptarëve të sotëm, pas gjase, do t’i kenë përkitur atyre shtresave që pak u përfshinë në Skënderbejadë – p.sh. banorë zonash të thella malore.
Mungesa e gjurmëve në foklor është shumë serioze, kërkon shpjegime, nuk mund të injorohet. Aq më tepër që, në këngët e ashtuquajtura “legjendare” ose historike ka plot që i referohen asaj periudhe. Por personazhet të cilëve u këndohet atje – si Gjorg Golemi – nuk njihen, ose janë fare minorë.
Për të sjellë një krahasim, gjurmë të Skënderbeut në foklor i kam ndeshur deri edhe në një përrallë italiane të mbledhur në Napoli, ku heroi ynë përmendet si “Scannarebecco” (“La Fiaba dell’Orco”).
Në të vërtetë, Skënderbeu u thirr nga Ferdinandi i Napolit për të marrë pjesë në ca luftra të vockla fisnikësh, të cilat i fitoi duke u shquar edhe për mizori të madhe. Që këtej edhe frika trashëguar në vargjet.
Natyrisht, kujtimi për Skënderbeun duhej të ishte ruajtur mirë ndër arbëreshët e Italisë. Këngët e atjeshme për epopenë e luftrave kundër turkut i mblodhi De Rada, që mendonte se ishin copëza të një rapsodie të vetme. Atje e ka zanafillën edhe shndërrimi i Skënderbeut në simbol të krenarisë dhe të identitetit kombëtar më parë arbëresh, pastaj shqiptar.
Më pas pati studiues që thanë se De Rada i kish shkruar vetë këto poema, për t’ia atribuar pastaj “popullit”, siç ishte e udhës në ato kohë romantike. Fenomeni, i quajtur “osianizëm”, njihet mirë në kulturën evropiane. Copëzat e rapsodisë mbledhur prej De Radës kanë nivel artistik më të lartë se folklori mbledhur në Shqipëri – por origjina e tyre ende nuk është sqaruar krejt. Mund të jetë edhe që De Rada i mblodhi disa këngë, pastaj i rishkroi, sipas shijes së vet.
Nëse kujtesa arbëreshe për Skënderbeun është vetëm fenomen elitash, apo i përket edhe popullit, unë këtë nuk e di. Ndër shqiptarët, megjithatë, edhe elitat u ndërruan. Aristokracia e vjetër, e kohës së Skënderbeut, u asgjësua me rrënjë e me degë. Elitat e reja, që i faleshin Portës së Lartë, nuk donin t’ia dinin për Skënderbeun dhe epokën e tij, madje edhe kur rridhnin prej fisnikësh të konvertuar.
Vërtet, një pjesë e shqiptarëve e ruajtën fenë e të parëve; por këta i përkisnin kryesisht shtresave të ulëta, margjinale, me një identitet përkatësie që nuk shtyhej përtej krahinës dhe fesë.
Objektivisht, luftrat e Skënderbeut nuk u sollën asgjë arbërorëve, përveç shkatërrimeve të pafund, shpërnguljeve dhe rrënimit të krejt kulturës ekzistuese, urbane e rurale, elitare e foklorike.
Nga ana tjetër, epopeja e Skënderbeut qëndron në bazë të ndërgjegjes historike të shqiptarëve të sotëm. Duket sikur Skënderbeu luftoi dhe Arbëria e atëhershme u shkatërrua, në mënyrë që mund të ekzistonte Shqipëria pesë shekuj më vonë.
E kam fjalën që harresa historike në popull për Skënderbeun nuk mund të shpjegohet vetëm me zhdukjen e elitave dhe shpënrguljen e asaj pjese të popullsisë që identifikohej me kauzën e Skënderbeut.
Për mua – dhe e theksoj që ky është mendim personal – zbehja dhe pastaj zhdukja e Skënderbeut nga kultura popullore shqiptare pas pushtimit të trojeve shqiptare nga Perandoria Otomane ka të bëjë edhe me atë që, për të mbijetuarit kujtimi i Skënderbeut i bashkëlidhej humbjes, jo fitores.
Skënderbeu vërtet i fitoi të gjitha betejat me turqit, venedikasit dhe këdo tjetër, por strategjikisht përpjekja e tij ishte një katastrofë – për aristrokracinë arbërore interesat e së cilës ai mbronte, për trojet arbërore, për qytetet arbërore, për kulturën arbërore.
Para se të kthehej në simbol të ringjalljes së Shqipërisë, Skënderbeu do të ketë qenë njëfarësoj simbol i rrënimit të Arbërisë.
Popuj të tjerë fqinjë, që nuk patën ndonjë Skënderbej që t’i jepte dërmën turkut, e përballuan më mirë pushtimin osman. Greqia, Serbia, Dalmacia vërtet u shkatërruan, por jo aq sa Arbëria. Këtë e provon edhe konstatimi i thjeshtë se ngulimet arbërore në Greqi dhe arbëreshe në Itali të Jugut janë shumë më të mëdha sesa ato pak ngulime greke ose sllave-jugore.
Sot e kësaj dite, Shqipëria mbetet zona më e prapambetur në Ballkan, në çdo pikëpamje.
Për Evropën katolike, përkundrazi, qëndresa e Skënderbeut ishte pa dyshim heroike dhe e admirueshme. Imazhi i këtij prijësi që i ndali hordhitë turke në portat e Evropës pushtoi me shpejtësi mendjet dhe zemrat e njerëzve të mësuar të kontinentit.
Kjo shpjegon edhe suksesin e pashembullt të veprës së Barletit.
Mbi atë vepër të Barletit u mbështetën një numër i madh veprash letrare, poemash, pikturash, dramash, operash – për të mos përmendur veprash historike të mirëfillta – që kontribuan për ta kthyer Skënderbeun në një mit kontinental.
Statujat e Skënderbeut në qytete të Evropës, emrat e rrugëve dhe të shesheve, dhe nderimet e tjera që i bëhen atij burri, nuk kanë shumë të bëjnë me shqiptarët dhe Shqipërinë; por me Skënderbeun atlet të Krishtit.
Në këtë mënyrë, Rilindësit tanë e gjetën Skënderbejadën gati; një mit që vetvetiu u përshtatej planeve të tyre për ta bërë Shqipërinë. [2005]
Citim:
“Figurë luftarake, super-macho me mjekër e me pallë, u përshtatej për bukuri instinkteve patriarkale të shqiptarit.”
Nese do ndiqnim menyren e aresyetimit te Vehbiut me siper do te konkludonim qe instinkteve jopartiakale te Europes se perparuar do u pershtatej per bukuri nje figure pacifiste, burrec, sigurisht qose (pa qime) ne fytyre qe ne vend te palles mundesisht te mbante ne dore nje karamele (me sakte nje lepirese). Por per fat te keq mua me rezulton se edhe Europa jopatriarkale ne ate epoke sundohej nga burra gjithashtu me mjeker dhe palle ne dore. Pra kjo aresye per te perzgjedhur nga Rilindasit tane Skenderbeun thjeshte per imazhin e tij prej super-macho bie ere aspak profesionale.
Citim:
“Bëmat e Skënderbeut i popullarizoi Marin Barleti siç ishte zakoni atëherë. Ua ndali apo jo vrrullin turqve heroi, kjo është çështje për historianët, jo për ideologët”.
Del i qarte aludimi i Vehbiut qe Ideologet e Rilindjes sone (duke mos qene historiane) kishin futur hundet aty ku nuk u takonte duke e paraqitur Skenderbeun me me shume bema nga sa ka patur(!) Me cudit fakti qe edhe Vehbiu duke mos qene as historian e natyrisht as ideolog ka kurajon gjithsesi te beje te njejtin “mekat” duke gjykuar e dhene definicione per Skenderbeun, pra duke hyre edhe ai atje ku nuk i takon.
Citim:
“Vetë Skënderbeu nuk më rezulton të ketë pasur ndonjë farë ndjenje “shqiptare” të spikatur; as mund të kishte pasur në një kohë kur grupet sociale identifikoheshin sipas fesë, jo sipas gjuhës që flisnin”
Nje loje e paster ( por aspak e shendetshme) fjalesh e Vehbiut. Luhet me termin gjuhesor “shqiptar”. Dhe kjo loje fjalesh jepet nga autori ne nje kontekst te lidhur ne menyre qesharake me ndjenjen (ndergjegjen) e te qenurit shqiptar. Njesoj si t’i thuash sot nje kucovari: “ti zoteri nuk je nga Kucova, sepse per 50 vjet ti je quajtur nga Qyteti Stalin!Ose njesoj si ti thuash qe tropojanet jane zhdukur (meqe qendra e kesaj treve shqiptare nuk quhet Tropoje dhe atje ku dikur jetonin ata (tropijanet) ka vetem bajramcurras (banore te qytetit Bajram Curri)!
Citim:
“Duhet të dallojmë midis Skënderbeut historik, dhe Skënderbeut si Krisht të fesë kombëtare. Lidhja mes tyre nuk është gjithnjë drejtvizore.”
Se cili eshte ky dallim nuk na e thote Vehbiu, dhe as aresyet pse ajo lidhje nuk eshte drejtvizore. Vehbiu duhet ta dinte nga leximet qe ka bere qe lidhja mes mitit Skenderbe dhe figures historike Skenderbe nuk ka qene kurre e kithte,( dmth nuk ka qene kurre kontradiktore, kundershtuese, joparalele etj) Eshte fakt qe Skenderbeu NUK luftoi kurre kunder vendit te tij Arberise (emertesa per trevat shqiptare te asaj kohe). Dhe ky eshte kushti i mjaftueshem per te cilesuar dike si symbol te nje epoke te nje vendi te caktuar.
Kushti i domosdoshem per t’u bere simboli kombetar eshte tjetri: per cerek shekulli mbrojti me palle ne dore kunder superfuqise ushtarake te asaj periudhe pikerisht ato treva qe sot quhen Shqiperi. Dhe kete gje e beri me se miri sic rezulton nga qindra referenca dokumentare e arkivale te Bizantit, Venedikut, Vatikanit e me tej.
Citim:
“Aq më tepër që Skënderbeun e përdorën të gjithë, për qëllime të mira e të mbrapshta.”
Te gjithe? Po argumenti ben fjale per Rilindasit dhe jo “te gjithe” te tjeret. Nuk di ndonje rast kur Skenderbeun e kane perdorur Rilindasit per qellime te mbrapshta. Diktatori komunist sigurisht e perdori pas vitit 1968 per qellime te mbrapshta, por kjo nuk e zbeh aspak vleren e Skenderbeut si simbol kombetar. Pra shume naiv aresyetimi i autorit me siper. Analogjia mes “perdorjes” se Skenderbeut nga Rilindasit me perdorjen e tij nga diktatori komunist eshte shume e pabaze.
Citim:
“Ne që e kremtojmë sot, kremtojmë simbolin e Skënderbeut, jo figurën historike. Kremtojmë Rilindjen dhe dëshirën e vizionarëve të atëhershëm për t’i dhënë dinjitet Shqipërisë së ardhshme.”
I qarte nenteksti i paragrafit te mesiperm: se nese do merreshim me figuren historike te Skenderbeut ne do kishim shume aresye per te mos kremtuar pasi kjo gje nuk do i jepte aspak dinjitet Shqiperise se tashme.Ky eshte nenteksti i Vehbiut. Se cfare te “fshehtash” jodinjitoze ditka Vehbiu Skenderbeut kjo mbetet enigma, po aq sa mbetet enigma nje llomototje e tipit “ehe…ju duket juve i mire ai tipi, por une e njoh mire ate dhe te keqijat e tij”. Le te shpresojme se nje dite ky studiues do ia nxjerre “ palarat” ne shesh “Skenderbeut te pafane” - sic vertet e kane katandisur kete hero “cmitizuesit” e tij te zellshem.
Citim:
“Nëse Skënderbeu luftoi për Papën apo për Pejgamberin, kjo shqiptarëve nuk ka pse t’u interesojë dhe aq – sikurse nuk u intereson që Skënderbeu vdiq ngaqë e pickoi një mushkonjë malarike, jo ngaqë e helmuan venedikasit.”
Ketu kemi nje tentative qesharake te autorit (qe une me bonsens do doja ta quaja shaka apo lajthitje te tij ne dremitje e siper) per ta paraqitur Skenderbeun si mercenar. Nese do te ishte historikisht e vertet qe Skenderbeu luftoi gerxheve te Arberise per cerek shekulli per parate apo favoret hipotetike qe do i siguronte Papati sigurisht qe kjo gje nuk do e bente nje hero te denje kombetar ne syte e shqipareve. Por llogjika e thjeshte con ne nje kunderpyetje: nese Skenderbeu kishte motive mercenary ne bemat e tij, atehere perse iku nga ushtria turke ku ishte nje nga gjeneralet me te nderuar e me potente te Sulltanit (pra nje kariere e sigurte) dhe do shkonte drejt nje karriere aq te pasigurte e me kosto shume te larte per vete rehatine e jetes se tij personale? Pra nese Skenderbeu ishte nje arrivist sigurisht do kish qendruar aty ku ishte: kryekomandant i preferuar i Sulltanit.
Citim:
“Që rebelimi anti-osman i Skënderbeut shenjoi edhe shkatërrimin total të trevave shqiptare, edhe kjo s’është për t’u përfshirë në hagjiografinë rreth heroit.”
Me lejo te te them i dashur Vehbiu qe nuk kam lexuar argument me idiotesk se sa ky i mesipermi. Sipas logjikes tende Kullat Binjake ishte fatkeqesi qe u ndertuan, sepse ato u bene shenjestra e sulmit terrorist i cili la pas mijera te vdekur. Per me shume ne lidhje me kete argument mund te lexosh “Nastradinin ne Buhara” ku ke ate perrallen e kungullit qe do i binte ne koke femijes kur te rritej….
Citim:
“Pyetja nëse na duhet apo jo Skënderbeu, mund të çohet më tej dhe të shndërrohet në pyetjen tjetër – me spec – nëse pavarësia e 1912-ës u ka sjellë ndonjë të mirë të madhe shqiptarëve apo jo.”
Kjo pyetje nuk eshte me spec aspak. Eshte thjeshte nje lajthitje e jotja e rradhes ne rastin me te mire dhe nje kapitullim aspak dinjitoz para te keqes ne rastin me te keq. Do tingellonte vertet me spec nese do ishte shkruar nga ndonje njeri qe ka ne dore fatet e shqiptareve. Per fat te mire akoma jo.
Citim:
"Ndonjë studiues ose shkrimtar i huaj, jo doemos keqdashës, e ka ndërmarrë edhe këtë hap. Kam frikë se ne shqiptarët, me bëmat tona të shumëllojshme gjatë shekullit që e kemi pasur një shtet tonin, nuk i kemi dhënë ende përgjigje."
Shqiptaret sigurisht nuk e shtrojne kete pyetje per diskutim. Por mesa di une as serbet,greket, anglezet apo kinezet per vendin e tyre.
Citim:
“Nuk mund ta kuptojmë Skënderbeun pa kuptuar se çfarë traume historike ishte pushtimi i trojeve shqiptare të asaj kohe nga Perandoria Otomane”
Me e udhes me duket se autori duhet ta shkruante “nuk e kuptoj”, pra ne njejes, per sa kohe qe ne tere shkrimin paraqet nje kendveshtrim personal te tij
Citim:
“Në një kuptim mund të thuhet: dallimi midis arbërorëve (arbëreshëve) dhe shqiptarëve është pikërisht se të dytët u përftuan si nënshtetas të Sulltanit.
Kjo gjen mbështetje edhe në të dhënat gjuhësore. Arbër, Arbëri dhe arbëror përdoreshin deri sa nuk kishin ardhur Osmanët. Fjala “shqiptar” nuk ndeshet në arbëreshët, në Greqi dhe në Itali.
Dallimi gjuhësor që shenjon një ndryshim rrënjësor në identitet.”
Ja me ne fund: perceptimi personal i Vehbiut i serviret lexuesit i mbuluar me nje cipe “profesionale” duke (keq)perdorur nje aksiome te njohur me te cilen shpreson se mund te kete efekt sugjestionues mbi ata lexues per te cilet emri i autorit eshte me domethenes se vertetesia e shkrimit te servirur. Jam shume kurioz te mesoj nga Vehbiu se si mund te behet nje aplikim i argumentuar i postulatit te mesiperm ne momentin historik per te cilin diskutojme. Per cilin identitet e ka fjalen? Cili dallim gjuhesor? Cili eshte ky ndryshim rrenjesor identitetesh?
Citim:
“Është fakt i njohur që Skënderbeu dhe epoka e tij pothuajse nuk kanë lënë gjurmë në kulturën popullore të shqiptarëve – gegë dhe toskë, të krishterë dhe myslimanë.
Kjo mund të shpjegohet me atë që Skënderbeu, në thelb, nuk i përkiste identitetit “shqiptar” si të dallueshëm nga identiteti “arbëror”.
Pas përfundimit të rezistencës arbërore, në fund të shek. XV, ata arbërorë që kishin marrë pjesë aktive në luftrat ose u larguan drejt Italisë e ndoshta Greqisë e Dalmacisë, ose u shfarosën, ose u konvertuan në Islam.”
Ketu pyes veten nese kete shkrim e ka shkruar studiuesi Vehbiu apo thjeshte nje Vehbi i cfaredoshem.
Duke analizuar Eposin e Kreshnikeve, ne vepren e tij “Autobiografia e popullit ne vargje” Kadare paraqet dy shkaqe kryesore te mungeses se gjurmeve te epokes se Skenderbeut ne kulturen folklorike shqiptare. Sipas Kadarese: “ Ne lidhje me kerkimin e kujtimeve heroike lind pyetja:pse nuk u kerkuan kujtime heroike nga lufterat e Skenderbeut, te cilat ishin teper te aferta, por u shkua aq larg ne thellesi te mesjetes per te gjetur Eposin e Kreshnikeve Muj dhe Halil? Ka dy aresye per kete: E para, ideja e bashkekohesise (aktualiteti) ne artin mesjetar, sidomos ne epiken popullore, ka qene pothuajse e panjohur. Zakonisht subjektet merreshin nga kohe me te vjetra. Aresyeja e dyte eshte e nje natyre tjeter. I pare nga brezat e mevonshem te shqiptareve, sidomos nga largesia e shekujve XIX dhe XX aksioni i Skenderbeut, si shembull i madh mobilizues per lufterat e mevonshme, eshte nje aksion triumfator. Mirepo per ata qe jetonin akoma fill pas perfundimit te tij, nuk ishte krejtesisht ashtu. Ishte vertete nje periudhe lavdie te pashembullt, por mbarimi i saj ishte i pikellueshem. Shqiperia u pushtua. Per gjeneratat e para te shqiptareve qe jetuan fillimin e nates se gjate te pushtimit ishte e veshtire te konceptonin permasat e verteta te epopese se Skenderbeut. Zia i pengonte per kete. Skenderbeu i pafan ( I pafat) quhej heroin e kenget e vjetra arbereshe, sepse fati i Skenderbeut per ta ishte i pandare nga fati i Shqiperise. Keshtu ishte e natyrshme qe shqiptaret e koheve te par ate pushtimit te kerkonin ne kujtesen e tyre kujtime me te lumtura, dhe mundesisht pertej kohes turke, qe per ta ishte fatale. Lufterat e dikurshme me sllavet quhej e lavdishme sepse se paku kishte mbaruar me nderprerjen e dyndjes se tyre. Dhe keshtu shqiptaret ringjalllen eposin e vjeter qindravjecar te kreshnikeve”
Eshte shume i dukshem dallimi mes dy varianteve shpjeguese. Sigurisht Vehbiu ka marre kete ide te vjeter te Kadarese dhe e ka pare ne nje kendveshtrim te tijin duke i vene vulen e autenticitetit interpretimit ndryshe.Por nese Kadare jep shpjegime dhe argumenton, perkundrazi te Vehbiu gjem me vetem postulate dhe jepen si te mireqena shkaqet per te cilat sipas Vehbiut argumentohet mungesa e memories folklorike te shqiptareve per Skenderbeun dhe epoken e tij. Shkaqe ai ai i lidh apriori me ndryshimin gjuhesor mes fjaleve Arberi dhe Shqiperi qe nese do vazhdoja me logjiken e autorit jane dy gjera te ndryshme (!) pra dy toponime te ndryshme e po ashtu edhe arberit dhe shqiptaret te ndryshem.
Citim:
“Stërgjyshërit e drejtpërdrejtë të shqiptarëve të sotëm, pas gjase, do t’i kenë përkitur atyre shtresave që pak u përfshinë në Skënderbejadë – p.sh. banorë zonash të thella malore.”
Nje spekullim i paster. Vehbiu ben nje hap me tutje: ndermerr nje ndarje te shqiptareve, ndarje ne perkatesi etnike duke artikuluar gjasen sipas se ciles ne shqiptaret e sotem qe nuk jemi banore zonash te thella malore nuk kemi asnje lidhje shpirterore me Skenderbeun dhe pjesmarresist e asaj qe Vehbiu e quan Skenderbejade. Nenteksti i qarte edhe ketu: Skenderbeu dhe Skenderbejada jane po aq “primitive dhe naïve” sa jane edhe banoret e zonave te thella per te cilat edhe nga shkrime te tjera te po ketij autori dihet qe perfaqesojne shqiptarin e prapambetur dhe te trashe. (Nese kerkon dikush reference per kete me kenaqesi do te ia plotesoja kerkesen).
Citim:
“Mungesa e gjurmëve në foklor është shumë serioze, kërkon shpjegime, nuk mund të injorohet. Aq më tepër që, në këngët e ashtuquajtura “legjendare” ose historike ka plot që i referohen asaj periudhe. Por personazhet të cilëve u këndohet atje – si Gjorg Golemi – nuk njihen, ose janë fare minorë.
Për të sjellë një krahasim, gjurmë të Skënderbeut në foklor i kam ndeshur deri edhe në një përrallë italiane të mbledhur në Napoli, ku heroi ynë përmendet si “Scannarebecco” (“La Fiaba dell’Orco”). Në të vërtetë, Skënderbeu u thirr nga Ferdinandi i Napolit për të marrë pjesë në ca luftra të vockla fisnikësh, të cilat i fitoi duke u shquar edhe për mizori të madhe. Që këtej edhe frika trashëguar në vargjet. Natyrisht, kujtimi për Skënderbeun duhej të ishte ruajtur mirë ndër arbëreshët e Italisë. Këngët e atjeshme për epopenë e luftrave kundër turkut i mblodhi De Rada, që mendonte se ishin copëza të një rapsodie të vetme. Atje e ka zanafillën edhe shndërrimi i Skënderbeut në simbol të krenarisë dhe të identitetit kombëtar më parë arbëresh, pastaj shqiptar.” Më pas pati studiues që thanë se De Rada i kish shkruar vetë këto poema, për t’ia atribuar pastaj “popullit”, siç ishte e udhës në ato kohë romantike. Fenomeni, i quajtur “osianizëm”, njihet mirë në kulturën evropiane. Copëzat e rapsodisë mbledhur prej De Radës kanë nivel artistik më të lartë se folklori mbledhur në Shqipëri – por origjina e tyre ende nuk është sqaruar krejt. Mund të jetë edhe që De Rada i mblodhi disa këngë, pastaj i rishkroi, sipas shijes së vet.”
Eshte e pajustifikushme qe ketu autori qe eshte edhe studiues nuk ka sjelle asnje reference ku mbeshtetet pretendimi se folklori arberesh “skendebejadas”qenka sajese e De Rades, pra e shkruar nga vete ai dhe e paraqitur si folklor arberesh me memorie histrike per Skenderbeun dhe epoken e tij.Edhe ketu ne kete citim te mesiperm vihet re qarte nenteksti: asgjesimi me cdo mjet i cdo gjurme te epokes se Skenderbeut ne memorien kolektive te shqiptareve te periudhes post-Skenderbe.
Citim:
“Objektivisht, luftrat e Skënderbeut nuk u sollën asgjë arbërorëve, përveç shkatërrimeve të pafund, shpërnguljeve dhe rrënimit të krejt kulturës ekzistuese, urbane e rurale, elitare e foklorike.
Nga ana tjetër, epopeja e Skënderbeut qëndron në bazë të ndërgjegjes historike të shqiptarëve të sotëm. Duket sikur Skënderbeu luftoi dhe Arbëria e atëhershme u shkatërrua, në mënyrë që mund të ekzistonte Shqipëria pesë shekuj më vonë.”
Ndarje te tilla konceptuale “Arberia e atehershme” dhe “Shqiperia e sotme” mund t’i kishin hije nje poezie apo persiatjeje, por jo nje studimi qe merr persiper te analizoje nje epoke.te krijohet ideja se Vehbiu kerkon te na binde se behet fjale per dy vende dhe territore te ndryshme, per dy popuj te ndryshem, me pasoje dy identitete te ndryshme kombetare. Loje fjalesh me qitje te larget e denje per nje amator dhe jo per nje studiues erudit te linguistikes.
Citim:
”E kam fjalën që harresa historike në popull për Skënderbeun nuk mund të shpjegohet vetëm me zhdukjen e elitave dhe shpënrguljen e asaj pjese të popullsisë që identifikohej me kauzën e Skënderbeut.”
“Për mua – dhe e theksoj që ky është mendim personal – zbehja dhe pastaj zhdukja e Skënderbeut nga kultura popullore shqiptare pas pushtimit të trojeve shqiptare nga Perandoria Otomane ka të bëjë edhe me atë që, për të mbijetuarit kujtimi i Skënderbeut i bashkëlidhej humbjes, jo fitores.”
Jo edhe aq personal. E ka shkruar Kadareja qe para 40 vjetesh. Por interpetimi yt eshte vertete i yti dhe jo i Kadarese, zoti studiues.
Citim:
“Skënderbeu vërtet i fitoi të gjitha betejat me turqit, venedikasit dhe këdo tjetër, por strategjikisht përpjekja e tij ishte një katastrofë – për aristrokracinë arbërore interesat e së cilës ai mbronte, për trojet arbërore, për qytetet arbërore, për kulturën arbërore.
“Para se të kthehej në simbol të ringjalljes së Shqipërisë, Skënderbeu do të ketë qenë njëfarësoj simbol i rrënimit të Arbërisë.”
Edhe ketu nje “harrese” nga ana e autorit te shkrimit. Mendoj se eshte me e drejte dhe sigurisht me e ndershme te themi Skenderbeu u kthye ne simbol i fitores dhe qendreses se Arberise per cerek shekulli. Arberia u rrenua dhe u nenshtrua pas vdekjes se Skenderbeut jo per faj te Skenderbeut, por sepse Arberia nuk prodhoi Skenderbej te tjere ne shekujt qe pasuan. Nuk eshte mekat i Skenderbeut qe nje dite do vdiste (nga pleqeria, semundja, helmimi apo vdekja ne beteje).Dhe sigurisht impakti i bemave te tij ne popullin e tij ishte shume i fuqishem edhe pas vdekjes se tij. Arberia u nenshtrua dhjete vjet pas vdekjes se Skenderbeut dhe jot e nesermen e vdekjes se tij. Dhe Rilindasit evokuan pikerisht kete ze te groposur por jo te shuar te impaktit te Skenderbeut ne memorien hiostorike te shqiptareve. Natyrisht ne nje epoke me te vone dhe ne rrethana te tjera edhe pse nen zgjedhe turke. Evokimi i Skenderbeut nga rilindasit ishte evokimi i QENDRESES dhe aspak evokimi nje macho-je me mjeker dhe palle ne dore, zoti Vehbiu. Eshte e pafalshme te flitet per ceshtje identitetesh te humbura apo te ndryshuara e te lesh menjane ate qe quhet ndergjegje e nje kombi. Identiteti kombetar nuk shqyrtohet me copa amforash te gjetura nenuje apo me mbishkrime te vjetra. Ashtu identifikohen territoret, popullatat, qyteterimet. Kurse ndergjegja kombetare identifikohet pikerisht atje ku ajo lind: ne shpirtin e nje kombi e ne memorien e tij e cila sic do memorie ka raste amnezish te perkoheshme te cilat nuk deshmojne mungesen e KUJTIMIT (Skenderbejades ne rastin konkret), por deshmojne patologjine e atij qe vuan nga kjo amnezi e perkohshme.
Citim:
“Popuj të tjerë fqinjë, që nuk patën ndonjë Skënderbej që t’i jepte dërmën turkut, e përballuan më mirë pushtimin osman. Greqia, Serbia, Dalmacia vërtet u shkatërruan, por jo aq sa Arbëria. Këtë e provon edhe konstatimi i thjeshtë se ngulimet arbërore në Greqi dhe arbëreshe në Itali të Jugut janë shumë më të mëdha sesa ato pak ngulime greke ose sllave-jugore.”
Nje tjeter spekullim i Vehbiut.Se pari te gjitha vendet fqinje kane pasur skenderbete e tyre, te vegjel apo te medhenj, te perkoheshem per nje beteje apo per disa beteja, per nje vit apo per me shume, per nje copez te vogel territori apo per nje truall te madh etnik.
Se dyti, eshte e natyrshme qe kush e humbet me shpejt dhe me lehtesisht lirine ndeshkohet me pak. Dallimi mes sovranit dhe sherbyesit njihet qe nga gjeneza e jetes njerezore. Po ashtu sic njihet edhe fakti qe cdo liri fitohet me gjak, edhe kur eshte nje liri e shitur lire ne tregun e ndergjegjeve kombetare, edhe kur eshte nje liri e “shitur” me cmimin me te shtrenjte si ajo e arberve.
Citim:`
“Sot e kësaj dite, Shqipëria mbetet zona më e prapambetur ne Ballkan”
Fjalia dhe konkludimi i mesiperm “Skenderbe-related” me bind perfundimisht qe kete shkrim e ka shkruar Vehbiu dhe jo studiuesi i respektuar linguist Vehbiu. Nuk do merresha me kete shkrim nese do e dija qe ne fillim kete gje
